Üstün, Türkçe kelimelerde a, e ünlüleri için, esre ı, i ünlüleri için, ötrü ise o, ö, u, ü
ünlüleri için kulanılmıştır.
Üstünün bir de ‘iki üstün’ denileni vardır: ( ـً ). Türkçe kelimelerde bu işaretin özellikle
kimi ilk dönem metinlerinde ayrılma durumu ekinin yazılışında kullanılmış olduğu görülür:
( ً دا ) (-dan/-den) gibi.
Diğer yardımcı işaretler ise şunlardır:
Harekelerle işaretlenmiş metinlerde üstün (fetha) ile gösterilir.
Kalın ünsüz harflerinin hece sonunda yer alması durumunda da hece ünlüsünü gösteren üstün (fetha), á gibi okunur:
Kelime içinde, hareke için, ünsüz harfin kendisi kürsü görevindedir. Yazıda konmayan üstün, harfin sesiyle birlikte a olarak okunur.
Esre,
Kesre,
Arap yazısında bir ünsüzün " ı, i " okunacağını gösteren işaret
Arap yazısında, bir ünsüzün dar, düz ve kısa (ı,i) okunacağını gösteren işaret, kesre.
Klâsik Arapça’da uzunları da bulunan üç ünlü vardır: a i u. Ortalama uzunlukta olanların yazıda harf karşılıkları yoktur. Gösterilmek istendiğinde hareke denilen yardımcı işaretler kullanılır. Daha önce gördüğümüz bu işaretlerin Arapça’daki adları fetha (üstün), kesre (esre) ve zamme (ötrü)dir. Yardımcı işaretlerin yazıda kullanılması genel olarak Kur’an yazımıyla sınırlıdır; bir de alfabe öğretimi amacıyla yazılmış kitaplara özgüdür. Bunlar aşağıda hem ait oldukları dildeki değerleri, hem de Türkçe’deki değer ve çeşitlenmeleri bakımından ele alınacaktır.
Arap alfabesine dayanan eski Osmanlı alfabesinin, tanıdığımız harfler dışında, yardımcı
işaretleri de vardı. Arapça’da özellikle Kur’an’da kullanılmış olan bu işaretlerin en önemlileri
kısa ünlü işaretleridir. Hareke denilen bu işaretlere Türkçe metinlerde özellikle XVI.
yüzyıl sonlarına kadar geniş ölçüde yer verilmiştir:
( ـَ ) üstün,
( ـِ ) esre,
( ـُ ) ötrü.
Daha önce gördüğümüz bu işaretlerin Arapça’daki adları fetha (üstün), kesre (esre) ve zamme (ötrü) dir. Yardımcı işaretlerin yazıda kullanılması genel olarak Kur’an yazımıyla sınırlıdır; bir de alfabe öğretimi amacıyla yazılmış kitaplara özgüdür. Bunlar aşağıda hem ait oldukları dildeki değerleri, hem de Türkçe’deki değer ve çeşitlenmeleri bakımından ele alınacaktır.
