Aryanizm, (Fr. arianisme).
IV. yüzyılda Arius adlı bir papazın kurduğu ve Hristiyan inanışının tersine olarak İsa'nın tanrılığını inkar eden mezhep. Arius’ün mezhebinden olanlara Arians denir.
Aryanizm, 4. yüzyılda İskenderiye'de yaşamış ve İstanbul' da ölmüş olan Arius' un geliştirdiği teolojik doktrindir. Aryanizmin en tartışmalı tarafı Hıristiyanlık' taki baba-oğul ilişkisiyle ilgiliydi. Kısaca İsa'nın tanrısallığının inkarıdır.
Katoliklere göre İsa, Tanrı Baba' nın oğlu ve Tanrı Baba gibi gerçek tanrıdır. Oysa, Arius ve taraftarlarıne göre İsa ancak ikinci derecede ve bağımlılığı olan bir tanrılığı haizdir. Başka bir deyişle, İsa başlangıcı olmayan, sonsuz ve her şeye gücü yeten gerçek tanrı değildir. Bu doktrin, Hıristiyanlığın ilk yüzyıllarında yazılmış bazı metinlerde birkaç dayanak noktası bulabiliyordu. 3. yüzyılda Origenes, oğulun babanın buyruğu altında olduğu fikrini uyandırabilecek bazı deyimler kullanmıştı. Arius bu formülleri genişletti ve bundan kapsamlı bir teori çıkardı. Aryanizm, Pavlik Hıristiyanlık ile bir süre mücadele ettiyse de, Roma İmparatorluğu'nun Pavlik Hıristiyanlığı resmî Hıristiyanlık olarak kabul etmesinden sonra, Aryanlar ikinci planda kaldı ve Kitab-ı Mukaddes'in Aryan versiyonları yasaklandı.
Unitaryenizm,Hıristiyanlıkta ki gibi üçlü bir tanrı anlayışını reddeden, dini düşünce taraftarlarına genel olarak Uritaryen denir. Unitaryen adı Tanrının Birliği inancından gelmektedir. Hristiyanlıkta Pavlus ile ortaya çıktığını ileri sürülen Teslis doktrinine karşı, ilk yüzyılda başlayan ve Arsus' la şekillenen bir muhalefet bulunmaktadır. 325 yılında yapılan İznik Konsili' nde Aryus' un görüşleri reddedilmiştir. Bu tarihten sonra Aryus' un görüşleri Aryanizm adıyla anılmaktadır. Ancak Unitaryenizm adıyla bir hareket haline gelmesi 16. yy.' da olmuştur.
