Mustafa Fehmi Kubilay,
Menemen Olayı,
Kubilay Olayı,
23 Aralık 1930 günü, İzmir' in Menemen ilçesinde, askerliğini yedek subay olarak yapmakta olan Öğretmen Mustafa Fehmi Kubilay' ın ve yardımına koşan bekçiler Hasan ve Şevki' nin şeriat isteyen bir grup tarafından öldürülmesi.
1906 yılında İzmir ilinde doğdu. Mustafa Fehmi Kubilay, Antalya ve İzmir Öğretmen Okullarında okudu. 1926 yılında Bursa Öğretmen Okulu' nu bitirdi. Menemen' de yedek subaylığını yaparken çıkan gerici ayaklanmayı önlemek isteyince isyancı yobazlar tarafından başı kesilerek 23 Aralık 1930 tarihinde şehit edildi. Menemen Olayı ya da Kubilay Olayı olarak tarihe geçen gerici ayaklanmada öldürülen Kubilay'ın anısına Menemen'de bir anıt yapıldı ve Bursa Öğretmen Okulu' na da büstü konuldu.
23 Aralık 1930 tarihinde kendisini islam inanışına göre mehdi olarak tanıtan Derviş Mehmet ile arkadaşları, Menemen' in 72 bin kişilik halife ordusuyla kuşatıldığı yalanıyla, halkın yeşil bayrak altında toplanmaları gerektiğini duyurmuş ve gerici bir ayaklanma başlatarak, şeriat isteriz diyerek sokaklarda topluca harekete geçmişlerdir. Gösterilerin kısa zamanda tam bir irtica hareketine dönüşmesi üzerine, Menemen' de yedeksubaylığını yapan Mustafa Fehmi Kubilay, olayı bastırmak için, bir manga askerle, başkaldıranları durdurmaya çalışmıştır. Ancak, şeriat taraftarları gericiler, Mustafa Fehmi Kubilay’ ın başını kesmişlerdir. Bu sırada kendilerine engel olmak isteyen 2 mahalle bekçisini de öldürmüşlerdir.
Olayların ardından bölgede sıkıyönetim ilan edilmiş, General Mustafa Muğlalı başkanlığında kurulan Divanıharp' te failler idam edilmişlerdir.
Şeyh Esat’ın Manisa’da Nakşibendi tarikatını yaymakla görevlendirdiği Laz İbrahim tarafından yönlendirilen, Manisa tarafından gelen çember sakallı, sarıklı ve cüppeli dördü silahlı 6 kişi, 23 Aralık 1930 tarihinde sabah namazını takiben camiden aldıkları Yeşil Sancağı yola dikerek silah zoruyla etraflarına adam toplamaya başladılar. Elebaşılar arasında, Giritli Derviş Mehmet, Şamdan Mehmet, Sütçü Mehmet Emin, Nalıncı Hasan, Küçük Hasan vardı. Derviş Mehmet camide namaz kılanlara kendini Mehdi olarak tanıttı ve dini korumaya geldiklerini söyledi.
Arkalarında 70 bin kişilik Halife ordusu olduğunu, öğle saatlerine kadar şeriat bayrağı altında toplanmayanların kılıçtan geçirileceğini söyleyerek tehdit ettiler. Diktikleri bayrağın çevresinde dönmeye, tekbir getirmeye, zikretmeye ve Şapka giyen kafirdir! Yakında yine şeriata dönülecektir diyerek bir isyan hareketi başlatmak istediler.
Olayların ilçedeki askeri birlikte duyulmasıyla, bir bilgiye göre; alay komutanı, astsubay Kubilay' ı olay yerine gönderdi. Kubilay bu hareketi bastırmak için bir manga askerle olay yerine geldi. Askerlerin yanından ayrılarak tek başına onların arasına girip teslim olmalarını istedi. Gruptan biri ateş ederek Asteğmen Kubilay’ı yaraladı. Karşıdan bunu gören askerler ateş açtılar. Fakat tüfeklerinde öldürücü etkisi olmayan manevra fişekleri vardır. Derviş Mehmet bana kurşun işlemiyor diyerek halkı kandırdı. Kubilay yaralı halde cami avlusuna sığındı. Ancak yobaz Derviş Mehmet,testere ağızlı bağ bıçağı ile ve yaralı Asteğmen Kubilay' ın başını kesti. Kesik başı yeşil bayrağın sopasına dikmeye çalıştılar ancak başaramadılar. Olay yerine yetişen Bekçi Hasan ateş edip gruptan birini yaraladı. Ancak açılan ateş sonucu o da öldü. Arkadaşının yardımına koşan Bekçi Şevki de açılan ateş sonucu öldü.
Bu aşamada askeri birlik olay yerine gelir ve çatışma başlar. Askeri birlik ateş açar. Göstericilerden Derviş Mehmet de dahil bazıları ölürken, bazıları kaçar. Kaçanların hepsi daha sonra yakalanarak idama mahkum edilerek meydanda asılır.
Kubilay Olayı, genç Türkiye Cumhuriyeti' nin 1925 yılındaki Şeyh Said İsyanından sonra tanık olduğu en önemli olaylardan biridir. 31 Aralık 1930 günü Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesir’ in merkez ilçelerinde 1 Ocak 1931 tarihinden itibaren 1 ay süre ile Fahrettin Altay komutasında sıkıyönetim ilan edilir. 1. Kolordu Komutan Vekili General Mustafa Muğlalı başkanlığında bir Divanı Harp kurulmuştur. 7 Ocak 1931 tarihinde bu kez İzmir' de yine Mustafa Kemal Paşa başkanlığında ikinci bir toplantı yapıldı. Olaya doğrudan veya dolaylı katılan 105 sanık, Divanı Harp’ te yargılanır.
General Mustafa Muğlalı başkanlığında kurulan Divan Harp Mahkemesinde 37 kişinin idama mahkum edilmesine, 40 kişinin sorumsuzluğu nedeniyle salıverilmesine, 27 sanığın beraatine, 41 kişiye çeşitli hapis cezaları verilmesine hükmetti. Karar Meclis’ in onayına sunuldu. İdam hükümlülerinin 6' sının yaşı küçük olduğundan, onların ölüm cezaları ağır hapse çevrildi. TBMM Adalet Divanı ayrıca iki idamlığın cezasını 2 yıl hapse çevirdi. Kalan 28 sanık, 3 Şubat 1931 gecesi Menemen' de idam edildi. Bazıları Kubilay'ın başının kesildiği yerde asıldı.
Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931’de Manisa ve Balıkesir’den, 8 Mart 1931'de de Menemen’den kaldırıldı.
