İrinti,
Baş bulgur da denen pilavlık bulgur.
Bulgurluk buğday, yörede sarıbursa denilen
kırmızı, sert buğdaydan olur.
Buğday kalburlardan elenir. Elendikten
sonra suda yıkanır, kara kazanlarda hedik yapılır. Evin damına serilen bezler
üzerinde kurutulur. Kurutma esnasında bozulmanın, ekşimenin olmaması için belli
aralıklarla karıştırılır.
Yağmurdan ıslanmamasına dikkat edilir. Sonra içindeki
ot tohumları vb. temizlenir. Daha sonra değirmene götürülerek, dinkte
döğdürülür, kabuğunun çıkması sağlanır. Savrulur ve öğütülür. Buna bulgur denir.
Bulgurları korumak için bulgur çeşitlerinin konulduğu bez torbaların içine az miktarda
tuz karıştırılır. Eve getirilen bulgur, kalburlarla savrulur, savrulma sonucu
çıkan kepekli bulgura pıtpıtı(pıtik) denir. Pıtpıtı (pıtik), Pıtpıtı çorbası yapılır. Hayvanların yemlerine de
katılarak değerlendirilir.
Bulgur elenerek boylara ayrılır:
Baş bulgur (iri bulgur, irinti) :
Dolma yapımı, batırma, pilav ve tevek sarmasında sıklıkla
tercih edilir.
Orta bulgur : Pilav vb. de tercih edilir.
Düğür (düğürcek, simit, sümüt): Bulgurun en ufağıdır. Özellikle yaşlılar,
dişi kalmayanlar simit bulgurdan yapılmış pilavı tercih ederler. Düğürden
kısır, çiğ köfte de hazırlanır. Çiğ köfte için; çiğ köftelik bulgur (orta
bulgurun daha incesi) kullanılır.
Bulgurun ölüsü: Bulgur elenirken baş bulgurdan daha
iri, genellikle haşlanmış buğdayın ikiye bölünmüşü en üstten el ile toplanarak
ayrılır. Buna bulgurun ölüsü denilir. Pilav yapımında kullanıldığı gibi baş
bulgura karıştırılarak da kullanılır.
Gendime, (Döğme-Dövme): Kaynatılmış buğdaydan yapılır. Bu
haşlanmış buğday değirmen sokularında döğülerek elde edilir. Bundan çorba ve
aşure yapılır. Halk arasında genelime adı verilir. Buğday yıkanır, kurutulur,
ayıklanır, değirmende biraz ezilmek suretiyle elde edilir. Genellikle
çorbalarda, bazen da pilav yapımında kullanılır.
Yarma (Köftelik): Buğday değirmende sokuda döğdürülür.
Unlu bir görünümdedir. Köfte yapımında kullanılır. Etsiz köftelerin ve
sarmaların yapımında kullanılır. Buğday yıkanır, kurutulur, ayıklanır.
Değirmende belli bir kıvamda öğütülür. Bulgura göre daha ince ve unlu bir
görünümü vardır. Yarma elenerek irileri ayırt edilir. Ayırt edilen iri yarmaya
irinli adı verilir. Çorba ve bazı dolmalarda kullanılır.
Yarmaca: Siyah-Kara nohut el değirmeninde
çekilerek iki parçaya bölünür. Bu nohut türü çorba ve pilav yapımında
kullanılır. Görünümü nohudun ikiye bölünmüş ve biraz daha küçük halidir.
Özellikle bulgur pilavı yapımında kullanılır.
