Hoşap Kalesi,
Van - Hakkari yolu üzerinde Van' a 60 km. uzaklıkta
bulunmaktadır. Hoşap (güzelsu) 'ın içinden geçen nehrin hemen kuzeyinde yükselen
kayalıklar üzerine kurulmuştur. Dik bir kaya kütlesi, üzerine kurulan kale, iç
kale ile bunun kuzeyindeki dış kaleden oluşur.
Gözetleme kulesi, surları, burçları, beden duvarları,
sarnıç, fırın, mescit, zindan, seyir köşkü, harem, selamlık ve orjinal demir kapı
kanatları kalenin önemli yapılarıdır.
Urartular tarafından kurulan kale Bizans, Vaspurakan, Abbasi, Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevi dönemlerinde kullanılmış son şeklini ise Osmanlılar zamanında almıştır. Kale, Hoşap suyunun kenarında yükselen kaya kütlesi üzerinde kurulmuş, İç Kale ile kuzeyine bitişen dış kaleden oluşmaktadır. Engebeli bir arazi üzerinde bulunan dış kalenin etrafını çeviren sur duvarları da bu konuma uygun bir şekilde şekillendirilmiştir.
XIX. Yüzyılda faal olan kalede, günümüzde 30 kadar köy evi bulunmaktadır. Bir kartal yuvasına benzetilen Hoşap Kalesi görüntüsü ile günümüzde de ihtişamını korumaktadır. Diktörgen planlı, kale üç ayrı üniteden meydana gelmektedir. İç ünitede seyir köşkü, orta ünitede harem, selamlık, ihtiyaç ve hizmet odaları, dış ünitede ise muhafız odaları, mescid, fırın, zindan ve depolar vardır.
İç kaleye kuzey taraftan girilir. Girişteki burç Mahmudi Beyi Sarı Süleymanın eseridir. Giriş kapısının üzerinde 1643 (hicri 1052) tarihi vardır. Kitabenin üst iki yanında karşılıklı arslan figüreri vardır. Kapıdan, burcun alt katındaki giriş holüne geçilmektedir. Nöbetçi odalarından oluşan holden sonra güneyden doğuya doğru 30 m boyundaki basamaklı merdiven gelmektedir. Manzaraya hakim olan seyir köşkü, bazı araştırıcılara göre kalenin sarayı olarak inşa edilmiştir. Doğu-Batı doğrultusunda uzanan 12 köşeli ve kenar uzunlukları birbirinden farklı yamuk bir plana sahip olan köşke kuzey batıdaki kapıdan girilmektedir. Yapı üç katlıdır.
İç kaleye kuzey taraftan girilir. Girişteki burç Mahmudi Beyi Sarı Süleymanın eseridir. Giriş kapısının üzerinde 1643 (hicri 1052) tarihi vardır. Kitabenin üst iki yanında karşılıklı arslan figüreri vardır. Kapıdan, burcun alt katındaki giriş holüne geçilmektedir. Nöbetçi odalarından oluşan holden sonra güneyden doğuya doğru 30 m boyundaki basamaklı merdiven gelmektedir. Manzaraya hakim olan seyir köşkü, bazı araştırıcılara göre kalenin sarayı olarak inşa edilmiştir. Doğu-Batı doğrultusunda uzanan 12 köşeli ve kenar uzunlukları birbirinden farklı yamuk bir plana sahip olan köşke kuzey batıdaki kapıdan girilmektedir. Yapı üç katlıdır.
Hoşap Kalesi günümüze kadar ayakta kalabilmiş ender eserlerden biridir.
